هر فضای داخلی اعم از محل کار، تفریح یا سکونت، قابلیت زیبا شدن را دارد؛ تنها بایست چگونه از اصول و عوامل سازمان بندی صحیح بعلاوه کمی ذوق و سلیقه استفاده کرد تا شرایط مناسب و دلخواه پدید آید. شروع کار در فضاسازی و تزئین باید عاری از جنبه های ذهنی و خیال پردازی غیر واقعی باشد. برخورد اول با مساله لازم است با در نظر گرفتن عینیات و امکانات صورت پذیرد. ساختن خانهای در رویا آسان اما در عمل سخت و دشوار است!
هدف از این مقدمه نفی اهمیت و نقش تخیل نیست بلکه منظور ارائه طریقتی است که تخیل نیز مانند سایر عوامل، تحت نظمی منطقی درآید و شکل عنصری سازنده به خود گیرد. به خاطر عوامل متعددی که در شکلگیری یک طرح موقت دخالت داردند اجرای کار نیازمند برنامهای دقیق و منظم است. پیشرفت قدم به قدم و حساب شده از اتلاف دقت و هزینه می کاهد و در نتیجه حاصل کار را پر ثمر میسازد، لذا در طرح اجرائی عواملی چند لازم است مورد نظر قرار گیرد.
عملکرد
اولین عنصری که در شروع باید مدنظر قرار گیرد عملکرد و نحوه استفاده از فضای داخلی است. یک چهار دیواری میتواند به عنوان اطاق خواب، نشیمن، اطاق بچه، آشپزخانه، سالن ورزش، فروشگاه یا اداره شخص معین برای فعالیت مشخص قرار گیرد.... ضروری است با استفاده از عواملی چون نورپردازی و چیدن مبلمان تقسیم گردد تا عملکرد هر یک دقیقآ مشخص گردد.
افراد
نیازهای یک خانواده پر جمعیت با حتیاجات فردی مجرد یکسان نیست. وجود اطفال خردسال قهرآ نوع خاصی تزئین را دیکته میکند خصوصیات روانی افراد خانواده و زمانی را که با هم یا جدا از هم در منزل صرف میکنند نیز از عماملی مهم در ارایش خانه بشمار میرود لذا منظور داشتن سلیقه کلیه اعضای خانواده ضروری است.
آسایش
در نظر گرفتن آسایش ساکنان خانه بیش از زیبائی در دکوراسیون واجد اهمیت است. اطاق زیبا اما غیر قابل استفاده تدریجا به جایگاه ارواح بدل میگردد! محل کار زندگی یا استراحت چنانچه شرایط مناسب و راحتی فراهم ننماید دارای فضای سنگین و کسالت بار شده افراد را از خود گریزان خواهد نمود نقش عمده معماری و تزئین داخلی در حقییقت ایجاد محیطی مناسب برای زیستن و فعالیت های انسانی است.
ویژگیها
منظره اطاق، میزان نور طبیعی و خصوصیات معماری ساختمان از دیگر عواملی هستند که قبل از شروع تزئین باید مدنظر قرار گیرند.این عوامل اجزا ثابتی را تشکیل میدهد که تغییر آنها و پس از اتمام کار دیگران امکان پذیر نیست لذا ترکیب بندی را طوری باید انجام داد که از جنبههای مثبت این ویژگیها حداکثر بهره بردهشود.
نقشه
انجام کار چه در ساختمانی نو و چه تغییر دکور یک ساختمان کهنه باشد باید با در نظر گرفتن شکل فضا و پیاده کردن نقشه آن صورت گیرد. کشیدن نقشه یکی از ضروری ترین اقدامات است. جابجائی مبلمان یا تغییر رنگ بر روی نقشه امری ساده و بدون فرج است اما ارتکاب هر اشتباه پس از اتمام کار به قیمت صرف هزینه اضافی و دوباره کاری است .نقشه نه تنها فضای قابل استفاده را پیشاپیش نمایش میدهد بلکه به کمک ان میتوان تعداد و اندازه اثاثه مورد نیاز را نیز مشخص کرد.
نور
ضمن کشیدن نقشه مناطقی که از آنجا نور طبیعی به داخل تابیده میشود و نواحی تاریک، همچنین تعداد چراغهای سقفی و آباژور با تعیین محل دقیق آنها لازم است مشخص گردند محاسبه رو شنائی عمومی و نقاطی که احتیاج به نور بیشتری برای مطالعه یا کار دارند واجد اهمیت خاصی است.
سطوح
سطوح اصلی اتاق شامل سقف و کف ودیوار ها است؛ پردهها روکش مبل و صندلی، سطح درها و پنجره ها نیز سطوح کوچکتر را تشکیل می دهند. رنگ، نقش، بافت در بزرگ یا کوچک جلوه دادن اتاق موثر است نقوش درهم و رنگهای تند بر سطوح مذکور قدرت جلب توجه بیشتری داشته و فضا را شلوغ و کوچک خواهند کرد.
عناصر بسیاری را برای تزیین و آراستن پرده، پرده کرکره و پانل می توان یافت که همگی بر جلوه پنجره می افزایند. اگر پنجره خانه شما دارای لبه و تاقچه باشد، می توانید از آن بهره های بسیاری بگیرید. چنان که می توان برخی وسایل با گل هایی را بر روی آن قرار داد. خود این گونه وسایل در شمار آرایه ها و تزیینات پنجره هستند و در تابش نور خورشید جلوه ای درخشان به نمای پنجره می بخشد.
استفاده از گل
اگر به جای پرده های معمولی، از پرده کرکره استفاده کرده اید، می توانید فضای داخلی آن را با انواع گل های تزیینی و زیبا بیارایید و در عین حال، سادگی طرح اتاق را حفظ کنید. به یاد داشته باشید که گل ها با سادگی محیط همخوانی دارند؛ گو این که بر زیبایی آن می افزایند. دراین میان، استفاده از گلدان و ظروف شیشه ای مناسب تر به نظر می رسد. همچنین، در هر فصل می توانید نوع گل را مناسب با فصلی که در آن قرار دارید.
نور
اگر می خواهید بر میزان نور اتاقی تاریک بیفزایید، از این روش استفاده کنید: پانل هایی را به کار برید که نازک باشند، چنان که نور از آنها گذر کند و نیز اندازه آنها را چنان تعیین کنید که پایین پنجره اندکی خالی بماند. سپس گلدان هایی شیشه ای را در کنار پنجره قرار دهید. پانل های رنگی به جزئیات طرح می افزایند و در ترکیب با پرده، آمیزه ای از رنگ ها را به دست می دهند.
روبان
با استفاده از روبان و دیگر جزئیاتی با رنگ های تیره، مانند صورتی یا قرمز پر رنگ، می توان تغییراتی گذرا و موقت یا حتی فصلی را در اتاقی پوشیده از رنگ سفید پدید آورد. روبانی که در تصویر مشاهده می کنید، در کنار پرده ای به رنگ روشن آویخته شده و به آن جلوه ای بهتر بخشیده است.
رشته های درخشان
استفاده از آویزها و رشته های رنگی، جلوه این پنجره را دلپذیر کرده است؛ گو این که صمیمیت و گرمای فضا حفظ نشده است. ترتیب آویختن این رشته ها به گونه ای است که عدد 8 را تداعی می کنند. به یاد داشته باشید که بهتر است از این الگو برای پنجره هایی با شیشه های مشجر استفاده کنید.
آوبزهای کریستالی
آویختن شاخه های کریستالی و زیبا که بازتاب دهنده نور هستند. شاخه ای کریستالی را که دارای انشعاباتی است، برگزینید و در مقابل پنجره بیاویزید. این شاخه ها را می توانید با نخ های نقره ای یا نخ نایلون در جای مناسب بیاویزید.
حاشیه ها
حاشیه های پرده همواره در دیدرس هستند، حتی اگر پرده به عقب جمع شده باشد. بنابراین، چه بسا که مناسب باشد طرح هایی ساده اما تأثیر گذار را برای آراستن آن ها در نظر گرفت. در این تصویر پرده با استفاده از صدف هایی زیبا حاشیه دوزی شده که از این رهگذر، جلوه ای دلپذیر یافته است.
تاثیرات حاصل از رنگ ها
همواره لازمه ی دریافت نتیجه ای مطلوب از انجام هر نوع کار عملی، وجود اطلاعات و آگاهی لازم تئوری در آن زمینه است. ما در این مقاله سعی کرده ایم اطلاعاتی را با همین موضوع و هدف ارائه دهیم. رنگ ها در دو بستر اصلی در محیط حضور می یابند:
1. پوشش های اصلی فضاها شامل دیوارها، کف ها، سقف ها و درها.
2. لوازم دکوراسیون شامل مبلمان، پرده ها، فرش و غیره.
در مقام مقایسه این دو قالب با هم، به لحاظ نقش دکوراسیونی شان در محیط، پوشش های فضا از اهمیت بیشتری برخوردار می باشند زیرا که نسبت به لوازم دکوراسیونی ثابت تر بوده و به گونه ای نقش پس زمینه را برای آن لوازم اجرا می کنند.
در میان این پوشش ها، دیوارها به جهت وسعت حضورشان در فضا، جایگاه ویژه ای داشته و میزان تأثیر گذاریشان بر دیگر لوازم دکوراسیونی بسیار چشمگیرتر است. گذشته از موضوع تأثیر بر روی دیگر لوازم محیط، دیوارها و رنگ انتخابشان در تغییر وسعت و نور فضا نیز بسیار مؤثر است.
رنگ سفید
سفید سمبل خلوص، بی گناهی، پاکی، آرامش و صلح است.
رنگ سفید القاء کننده آرامش، صفا و آسایش است. سفید به همراه خلوصش، یکی از کاربردی ترین رنگ ها در طراحی دکوراسیونی یک فضا است زیرا که با همه رنگ ها قابل ترکیب است. ( منظور از ترکیب در این مباحث، کنار هم قرارگیری رنگ ها در یک کمپوزسیون ( ترکیب ) رنگی در فضا است.)
به کارگیری رنگ سفید در فضا به خصوص برای پوشش های اصلی، آن مکان را روشن تر و بزرگتر جلوه می دهد. بنابراین برای فضاهای کوچک و کم نور انتخاب ایده آلی است. سفید خالص هنگامی که با نور طبیعی نور پردازی می شود، یک رنگ گرم را ایجاد می کند ولی در زیر نورهای مصنوعی به نظر سرد می رسد. در نتیجه با اضافه کردن نورهای زرد، قرمز و قهوه ای در کنار نور مصنوعی مانند فلورسنت و یا افزودن لوازمی به یک و یا چند رنگ یاد شده در محیط تغییر می کند. این رنگ ها از کیفیت سفید نمی کاهند بلکه آن را گرم تر می کنند. رنگ سفید برای فضاهائی با عناصر معماری قدیمی و یا جهت ایجاد هماهنگی بین سبک های کاملاً مجزای معماری بسیار ایده آل است. برای حفظ آرامش فضایی با سطوح سفید می توان از لوازمی با رنگ های خنثی و بافت های طبیعی مانند چوب استفاده نمود و برای ایجاد تضادهای ظریف و زیبا، تعدادی رنگ های دراماتیک نیز به این ترکیب افزود.
رنگ های خنثی
رنگ های خنثی، رنگ هایی هستند که از میزان زیادی سفید برخوردار بوده ولی به هیچ یک از رنگ های اولیه و ثانویه متمایل نیستند. با این تعریف رنگ های کم مایه مانند صورتی کم رنگ یا آبی آسمانی جز رنگ های خنثی محسوب نمی شوند ولی رنگ کرم یکی از رنگ های خنثی به حساب می آید. همین مسئله در مورد خاکستری روشن که از مشکی نشأت گرفته است نیز صدق می کند. رنگ های خنثی در بسیاری از مواد طبیعی مانند سنگ ها، خاک، زمین، چوب ، حصیر، شن و امثال اینها و یا در برخی از موارد مصنوعی مانند فلز، شیشه، سیمان و غیره دیده می شوند. رنگ های خنثی در دنیای دکوراسیون از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و کاربردی هستند. خنثی بودن آنها به این معناست که می توانید به راحتی در کنار هر رنگ دیگری بدون احتمال وجود از دست رفتن زیبایی های هر یک به خصوص رنگ ها، ترکیبی مناسب در فضا ایجاد کرد. با توجه به آنکه این رنگ ها نیز آرام بخش و ملایم هستند. با پوشش دیوار به یکی از آنها می توان پس زمینه خوبی برای نصب تابلو ، نوارهای چاپی و کاغذی ، پرده ها به طور کلی دیوارکوب ها فراهم آورد. اگر فضا به قدری از لوازم دکوراسیونی پر شده باشد که احساس آرامش را بر هم ریزند، یکی از راههای ایجاد تعادل در محیط با حفظ همان وسائل، رنگ آمیزی سطوح اصلی یا تعویض پوشش های ثانویه مانند رومبلی، پرده و غیره به یکی از رنگ های خنثی است. هنگامی که قصد دارید قسمتی از فضا مانند یک دیوار، در، پنجره و یا حتی خرده ریزهایی مانند دستگیره، چوب پرده و به طور کلی هر وسیله ای که در محیط وجود دارد به محض ورود بیننده به داخل، نظر او را جلب نکند. آنها را به یکی از رنگ های خنثی رنگ آمیزی کرده و یا رنگ خنثی را در انتخاب آنها در نظر بگیرید.
از این خاصیت رنگ های خنثی برای رفع عیوب معماری و شکستگی ها و فرورفتگی ها می توان بهره زیادی کسب کرد. به عنوان مثال با رنگ آمیزی بخشی از فضا که دارای مشکل ساختاری است و شما نمی خواهید فوری مورد توجه بیننده قرار بگیرید، توسط یکی از رنگ های خنثی به راحتی می توانید آن را در نظر اول بپوشانید. به کارگیری رنگ های خنثی در محیط نیز با اهداف گوناگون دکوراسیونی صورت می گیرد.
نصب تابلوئی به رنگ زرد، با خاصیت گرم در فضایی که اغلب پوشش ها و لوازم دکوراسیونی آن از رنگ های خنثی انتخاب شده است، می تواند دارای دو هدف باشد:
1. جلب نظر بیننده به طرف اثر هنری تابلو که در اینجا با نورپردازی این تأکید را بیشتر کرده است.
2. تغییر فضای یکنواختی با عنصری با رنگ آمیزی گرمتر و انرژی دارتر. رنگ های خنثی در پرده های مختلف از روشن تا تیره وجود دارند و به لحاظ سبک جز ترکیبات رنگی مورد استفاده در سبک کلاسیک هستند.
به عنوان نمونه اگر طراح داخلی به لزوم جلوه دادن فرورفتگی در کنار پنجره و پله تأکید داشت به طور قطع یک و یا ترکیبی از چند رنگ گرم را در کنار رنگ های ملایم و خنثی به کار می برد تا به این ترتیب نظر هر بیننده در حال عبور از آن محیط را به خود جلب کند. ولی اکنون با انتخاب اغلب پوشش های محیط به رنگ های خنثی مقصودی برعکس داشته و ممکن است هنگامی که فردی از پایین به بالا آمده و یا از پله ها به طبقه پایین می رود حتی این فضا را نادیده بگذرد.
معماری داخلی به عنوان طراحی هدفمند فضاهای داخلی و ساماندهی آنها به منظور استفاده بهینه کاربران، از زمانهای دور با آدمیهمراه بودهاست…. مصریان باستان همواره توجه ویژهای بهارایه بندی فضاهای داخلی داشتهاند و با استفادهاز نقاشی و تندیسها بر غنای فضای داخلی معابد و مقابر خود میافزودند. از دوران رنسانس نیز که معماران همراه و همگام با سایر هنرمندان به دنبال تولید فضاهای معماری متفاوت بودند، توجه به فضاهای داخلی اهمیتی کمتر از کلیت بنا نداشتهاست. نقاشیهای میکل آنژ مانند آنچه در سینسیناتی دیدهمیشود از این قبیل طراحیهای داخلی است که هنرمندی نفاش سعی بر فضا سازی داخلی کردهاست. در ایران نیز توجه به فضاهای داخلی جدای از نماهای خارجی همواره مورد توجه معماران قرار داشتهاست.در مجموعه عظیم تخت جمشید که برای ساخت آن تمام هنرمندان و صنعتگران خبره دنیا بهایران آورده شدند، حجاریها، جزئی تحکیم کننده در فضاهای داخلی است. کاخهای بزرگ هخامنشی در پاسارگاد، تخت جمشید و شوش علاوه بر اینکه شاهکار معماری هستند از نظر هنرهای تزیینی اهمیت فوقالعاده دارند. حجاری این کاخها در کمال دقت و ظرافت انجام گرفته و کلیه جزییات بر روی سنگ حجاری شدهاست. برای نمونه باید از نقش داریوش بزرگ و خشایارشا بر دیوار بنای خزانه داریوش در تخت جمشید نام برد.این نقش، داریوش را در حالیکه بر تخت نشسته و گل نیلوفر در دست و دو بخوردان در جلو او قرار دارد نشان میدهد. در مقابل داریوش مردی با لباس مادی ایستاده و دست خود را جلو دهان گرفتهاست. پشت سر داریوش، خشایارشا ولیعهد او ایستاده و در پشت خشایارشا به ترتیب یک سردار پارسی و اسلحه دار مخصوص شاه و بالاخره دو سرباز گارد شاهی ایستادهاند. علاوه بر حجاری از کاشی مینایی نیز در تزیین کاخها استفاده شدهاست که نمونه آنها نقش سربازان جاوید در شوش است. ستونهای بلند و سرستونهای عظیم هخامنشی نیز کاملاً جنبه تزیینی داشتهاند. قسمت جالب حجاری، نقش خنجری است که به کمر اسلحه دار مخصوص شاه بسته شدهاست غلاف این خنجر بهترین معرف هنر تزیینی در ایران عهد هخامنشی است.
در مساجد ایران نیز توجه به تمام جزئیات فضای داخلی مثل رنگ، آرایه و میزان نور به دقت مورد توجه بودهاست. طراحی هر فضا به تناسب عملکرد فضا صورت میگرفتهاست. شبستانهای جنوبی با ارتفاعی معمولا کمتر و طراحی متفاوت از سایر شبستانها بودهاند و ایوانها و ورودیها معمولا با دقت کاشیکاری میشدند. کاربرد آجر در معماری دوره سلجوقی بسیار رواج پیدا کرد و از انواع طرحهای هندسی در آجر استفاده میشد. هنر آجرتراشی و تزیینی بنا با آجرهای تراشیده، از قرن پنجم قمری در ایران معمول بودهاست. در کنار این تزیینات بسیار زیبای آجری، کتیبهها و خطوط تزیینی، با استفادهاز آجر تراشیده، یکی از ویژگیهای معماری سلجوقیان است. شیشههای دورهاسلامیکه آغاز آن (قرن هفتم و هشتم میلادی) قرن اول قمری است، از آمیختگی میان تمدنهای امپراتوری روم شرقی (بیزانس) و پارت و ساسانی، در ایران حاصل شدهاست. با توجه بهاشیاء شیشهای کشف شده، این هنر در سمرقند، شهر ری، جرجان و نیشابور رونق بسزایی داشتهاست. وجود اشیاء متعلق به سده پنجم تا اوایل سده هفتم قمری حکایت از رونق صنعت شیشهگری در دوره سلجوقی میکند و با کشف اشیای شیشه در جرجان ونیشابور میتوان نواحی خراسان و گرگان را از جمله مراکزساخت اشیای شیشهای دانست. در اوایل دوران اسلامی کاربرد گچ در تزئینات معماری، از جایگاه والایی برخوردار بود بطوریکه اغلب سطوح بناها را با آن اندود میکردند و روی آن را گچبری رنگی تزئین میکردند.
در قرن پنجم هجری قمری، تغییراتی در ظاهر گچ بریها پدیدار گشت که محصول خلاقیت و ابتکار بود. در این دوره گچ بری از نظر تنوع اجراء به مرتبه حیرت انگیزی دست باقتو در اغلب موارد و در نحوهاستفادهاز گچبری نیز تغییراتی پیدا شد به گونهای که کم کم بطور موقت، گچ بری جای خود را به رشد عظیم آجر کاری دوره سلجوقی داد. اما این بدان معنا نبود که گچ بری جایگاه والای خود را بطور کلی از دست بدهد چرا که وجود گچ بریهای بسیار غنی همچون گنبد علویان همدان موید این نکتهاست که گچ بری به موازات آجر کاری به پیشرفت و تکامل خود ادامه داد.
در دوره صفوی، تزیینات چوبی در بناهای غیرمذهبی دارای نقش اصلی بود و در آنها میزان بیشتری ازتذهیبکاری و نقاشیهای لاکی استفاده میشد. طرحهای آنها با هنر مینیاتور دارای رابطه نزدیکی بود. کندهکاری و خراطی به ویژه در درها و سقفها خود هنر خاصی دراین دوره بودهاست. نقاشیهای دیواری (فرسک) در کاخ عالیقاپو، قصر اشرف و چهلستون و همچنین آیینهکاری به عنوان نوعی تزیین جدید دربناها، مانند آیینه خانه، مورد استفاده قرار گرفتهاست. هنر کاشیکاری و همچنین شاهکارهای درخشان و پرجاذبه هنر گچبری پس از اسلام در ایران کهاز بناهای دوره سلجوقیان و ایلخانیان رواج یافت، در دوره صفویه بهاخرین حد زیبایی وتکامل رسید. سه قسم کاشیکاری مهم در تزیین بناهای این دوره چشمگیر هستند: کاشی یکرنگ، کاشی موزاییک یا معرق و کاشی هفت رنگ. بناهای دوره صفوی که با این نوع کاشیکاری آرایش شدهاند، در هیچ جای دنیا نظیر ندارند. نکته قابل توجه در تزئینات داخلی و خارجی بناهای سنتی ایران این است، که تزئینات جزئی از بنا بوده و هیچ گاه به صورت بزک و عنصری اضافی نبودهاست حتی در دورهای سفت کاری و تزئینات هم زمان اجرا میشد. این میزان توجه بهارایه و تزئینات سبب ارتقای کیفیت فضاهای مورد استفاده بودهاست. معماری کویری ایران به ویژه در خانهها، به علت ماهیت درونگرای آن سرشار از نمونههای بدیع و زیبای طراحی داخلی است که در آن ایجاد فضایی در تضاد با محیط کویری و القای حس زندگی و سرسبزی درون بنا از مهمترین اهداف معماران سنتی در طراحی داخلی بودهاست. استفادهاز شیشه، آئینه، گچ کاری و هنرهای ظریفه دیگر در تزئین و آرایه بندی فضا، تمام ملاحضات زیبایی شناسی، اقلیمیو حتی شرعی را نیز شامل میشدهاست به عنوان مثال شکلگیری آیینهکاری به عواملی چند بستگی داشتهاست.
این عوامل عبارتند از:
1 ـ نیاز به روشنایی موجب شد تا از آیینه برای تزئین استفاده شود. زیرا در این صورت با حداقل نور میتوان روشنایی زیادی ایجاد کرد.
2 ـ چون طبق دستورات دینی هنگام عبادت نباید چهره خود را در آیینه دید، آیینهها به حال شکسته قرار گرفتند به نحوی کهاگرچه در مقابل آن قرار گیرید نمیتوانید چهره خود را ببینید.
3ـ علاقه به تزئین زیارتگاهها موجب شد تلاش برای تزیین بکار رود.
4- چون بکارگیری تصاویر موجودات زندهاعم از انسان و حیوان در محل عبادت در اسلام در مقابل نمازگزار مجاز نیست تزئینات شکل هندسی بخود گرفت. این ویژگیها آثار هنری آیینهکاری را در ایران بوجود آورد.
در دوران قاجاریه که به سبب تعاملات فرهنگی و مراودات سیاسی، معماری اروپایی به جای معماری ایران در ساختمانهای دولتی و برخی کاخها الگو قرار گرفت، توجه به هنرهای ظریفهافزون شد. نمونههای زیبایی از پنجرههای رنگی، گچ کاری و آئینه کاری را میتوان در خانههای به جاماندهاز دوران قاجار به ویژه در کاشان یافت. خانه بروجردیهی به عنوان یکی از بهترین آثار معماری ایران سرشار از خلاقیتهای هنرمندان سنتی ایران است.
منابع
ـ پُرادا، ایدت، هنر ایران باستان «تمدنهای پیش ازاسلام»، ترجمه یوسف مجیدزاده، تهران، 1357.
ـ پوپ، آرتور اپهام، معماری ایران، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران، 1366.
ـ کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران، 1334.
- گدار، آندره، هنرایران، ترجمه بهروز حبیبی، دانشگاه ملی، تهران، 1358.
ـ گدار، آندره، آثار ایران، ترجمه سروقد مقدم، مشهد، 1367.
ـ گیرشمن، رمان، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران، 1336.
ـ گیرشمن، رمان، هنر ایران «ماد و هخامنشی»، ترجمه عیسی بهنام، تهران، 1371.
ـ گیرشمن، رمان، هنر ایرانی «اشکانی و ساسانی»، ترجمه بهرام فرهوشی، تهران، 1370.
ـ ویلسن، کریستی، تاریخ صنایع ایران، ترجمه عبدالله فریار، چاپ دوم، تهران، 1366